Maymun çiçeği (monkey pox) ilk olarak 1958’de maymunlarda çiçek benzeri tablonun görülmesi ile ortaya çıkmıştır. İnsanda ilk olarak 1970 yılında Kongo’da görülmüş, sonrasında da orta ve batı Afrika’da görülmüştür. 1970-1980 arasında 59 insan vakası bildirilmiştir. Hastalık zaman zaman Afrika kıtasından infekte hayvanlar veya insanlar aracılığıyla diğer kıtalara taşınmış, az sayıda insanı etkilemiştir.
21 Mayıs 2022 itibariyle Afrika dışındaki ülkelerden İngiltere ,İspanya, Portekiz, ABD, Kanada, İtalya ,Fransa,Almanya,Hollanda,İsveç,ABD ,Japonya, v.s.de görülmüştür. Ülkemizde de Haziran 2022 de bir vaka tespit edilmiştir.Buralarda görülen vakaların bir kısmı Afrika ile teması olmayan vakalar olması nedeniyle ve de olgu sayısı fazla olduğu için ,Dünya Sağlık Örgütü nün dikkatini çekmiştir. Bu olguların ortak bir kaynaktan kaynaklanıp kaynaklanmadığı bilinmemektedir.
Hastalığın etkeni maymun çiçeği virusu (Monkeypox Virus); çiçek virusuna akraba bir DNA virusudur. Afrika dışında görülen olgulardan elde edilen virusların genetik analizinde ilk bulgular Batı Afrika alt tipi olduğuna işaret etmektedir.
Hastalığın doğal rezervuarı ve doğal döngüsü bilinmemektedir. Afrika kemirgenleri ve maymun benzeri hayvanlar olabileceği düşünülmektedir.
İnfekte hayvanlardan(kemiriciler ve maymunlar) insanlara bulaşma; ısırık, tırmalama, hayvanın kan ve vücut sıvıları ile veya etiyle temas, lezyonlara direkt temas ile ciltteki gözle görülemeyecek çatlaklar/çizikler, mukozalar (ağız, burun, göz) yoluyla veya tüm bunlarla kirlenmiş cansız materyalden(giysiler, havlu, çarşaf vb.) indirekt yolla geçebilir. İnsandan insana bulaşmanın esas olarak büyük solunum salgısı damlacıkları ile olduğu düşünülmektedir. Büyük damlacıklar uzak mesafelere gidemediğinden insandan insana bulaşma için; yüz yüze, uzun süreli ve yakın temas gereklidir. Bu da COVID-19’a benzer büyük salgınlar yapmasını engelleyebilecek bir özelliktir. Cinsel yolla bulaşma kesin olmamakla birlikte yakın temas söz konusu olduğundan cinsel ilişki sırasında bulaşması mümkündür. Anneden bebeğe gebelik sürecinde plasenta yoluyla ve doğum sırasında bulaşma mümkündür.
“Çiçek”li hastalıklar, virusların neden olduğu birbirine benzer hastalıklardır. Dolayısıyla çiçek ve suçiçeğinde görülen cilt lezyonlarına benzer lezyonlar maymun çiçeğinde de görülmektedir. Ancak hem lezyonların vücuttaki yerleşimleri hem görüntüleri hem de seyirleri farklıdır. Ayrıca çiçek hastalığı aşı sayesinde yeryüzünden silinmiştir. Yakın zamanda (son bir ay içinde) hastalığın görüldüğü Afrika ülkeleri ve İspanya, Portekiz gibi Avrupa ülkelerine gitmiş olan kişilerde hastalık belirtilerinin görülmesi maymun çiçeğini düşündürmelidir.
Kuluçka süresi 5-21 (ortalama 6-13) gündür. Ateş(>38.5 C), halsizlik, kas eklem ağrıları, baş ağrısı ve lenf bezlerinde şişmeler(LAP) ile başlayan hastalığın 1-3. gününde döküntüler ortaya çıkmaya başlar. Boyun, koltukaltı ve kasık bölgesinde yaygın LAP görülür.Lenf bezi şişliğinin olması özellikle çiçek, su çiçeği ve kızamıktan ayırmada önemlidir.Döküntüler gövdeden çok yüz ve ekstremitelerde (kol ve bacaklarda) görülür. Avuç içi ve ayak tabaklarında, ağız içinde, dilde,genital bölgede ve gözlerde lezyon saptanabilir. Lezyon sayısı değişkendir;Döküntüler içi sıvı ile dolu olup miktar olarak çok fazla olabilir. Döküntüler başlangıçtan kabuklanana kadar bulaştırıcıdır.
Lezyonlar, düz bir kızarıklık şeklinde başlayıp (eritem-makül), deriden kabarık hale gelir (papül); ardından içleri berrak sıvı ile dolarak “vezikül” görünümü alırlar. Veziküllerin içindeki berrak sıvı sarımsı renkte iltihaplı bir sıvıya döner ve “püstüller” oluşur. Lezyonlar derin yerleşimli ve sınırları belirgindir.Lezyonlar başlangıçta ağrılı, kabuklanınca kaşıntılıdır.Bu döküntüler aynı anda görülmez. 1-2 gün sonra bir sonraki döküntü evresi gelişir. Kısaca aynı yaştadır. Karıştırılabilecek hastalıklardan varisella(Suçiçeği)da ise farklı döküntüler aynı anda görülür.Gövdede daha yaygın döküntü görülür. Püstüller, kabuk bağlar ve kabukların düşmesiyle lezyonlar ortadan kalkar. Bu süreç, genellikle 2-4 hafta sürer ve kendiliğinden iyileşir. Ancak, Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde ve küçük çocuklarda hastalık ağır seyredebilir. Hastalığa bakteriyel infeksiyonlar eklenebilir, zatürre, sepsis, ensefalit ve görme kaybı gelişebilir.Genel olarak ölüm oranının %3-6 olduğu bildirilmiştir.
Hastalık belirtileri gösteren kişilerin son bir ay içinde riskli bölgelere seyahat edip etmedikleri ya da benzer belirtileri olan birileri ile yakın temasları olup olmadığı sorgulanmalıdır. Maymun çiçeği hastalığından şüphe edildiği durumlarda nazofarengeal sürüntü, lezyon sıvısı, lezyon sürüntüsü, deri örneği veya lezyon kabuğu örneklerinde maymun çiçeği PCR testi yapılmalıdır.
Maymun çiçeği hastalığı için yaygın kullanılan bir ilaç yoktur. Şimdiye kadar görülen olgular da, sidofovir, brinsidofovir, tekovirimat isimli antiviral ilaçlar ve çiçek immünoglobulini uygulanmıştır.
ABD’de maymun çiçeği hastalığı için kullanılmak üzere 2019 yılında zayıflatılmış (atenüe) aşı, çiçek ve maymun çiçeğine karşı etkili olup içinde Modifiye Vaccinia Virus Ankara suşu bulunmaktadır. Laboratuvarda bu tür viruslarla çalışanlara ve salgın durumunda temas edenlerde kullanılmak üzere kısıtlı sayıda mevcut olduğu bilinmektedir. Temastan sonra 14 gün içinde aşı yapılarak hastalıktan korunulabilir.
Dünya Sağlık Örgütü Afrika’daki tecrübelerden yola çıkarak çiçek aşısının maymun çiçeğinden %85 kadar koruma sağlayacağını bildirmektedir. Ancak çiçek aşısı 1980’den beri uygulanmamaktadır. Daha önce çiçek aşısı yapılmış olan 40-50 yaş ve üzerindeki kişiler hastalıktan kısmen korunabilmektedir.. Aradan geçen bu uzun süre sonunda koruyuculuğun hangi düzeyde devam ettiğini söylemek zordur.
Hastalığın erken tanınması, izole edilmesi enfeksiyonun yayılmasını önler .Tıbbi maske kullanılmalı, mesafe ve el hijyeni sağlanmalıdır. Standart, damlacık ve temas izolasyon önlemleri gereklidir.Hastaların giysileri yatak takımları, vücut sıvıları, derideki lezyonlarla temastan kaçınılmalıdır. Aşılanmış kişilerin hasta bakımında seçilmesi tercih edilmelidir. Maymun çiçeği olduğu teyit edilen hayvan veya kişilerle temas etmiş olanlar, son temastan sonraki 21 gün boyunca belirti ve bulgular açısından izlenmelidir.Enfekte hayvanla temas ettiği düşünülen hayvanlar 30 gün karantinada takip edilmeli, semptomları izlenmelidir.
Maymun çiçeği hastalığının belirti ve bulgularının belirgin olması, belirtisiz infeksiyon yapmaması, yakın ve uzun süreli temas ile bulaşması, daha az mutasyon geçirmesi ve kolay değişime uğramaması (COVID-19’daki gibi yeni varyantların çıkmaması) gibi faktörler göz önünde bulundurulduğunda COVID-19 gibi bir pandemiye yol açması pek beklenmemektedir.